वारकरी संप्रदाय हा लोकांचा एक समूह आहे जो विशिष्ट जीवनशैली आणि उपासना पाळतो. वारकरी संप्रदाय हा विठ्ठल नावाच्या देवावर प्रेम करणारा आणि त्याची पूजा करणारा लोकांचा समूह आहे. पण हे केवळ पूजा करण्यापुरतेच नाही, तर आपल्या लाडक्या देवाच्या उपासने साठी हे लोक वारी करतात आणि त्यामुळेच ह्यांना वारकरी असे म्हणतात. तसेच हा एक असा संप्रदाय आहे जो विविध धर्म आणि संस्कृतीला देखील सामावून घेतो. वारकरी गट सर्वांसाठी खुला आहे, मग त्यांची पार्श्वभूमी किंवा संपत्ती काहीही असो. त्यांचा असा विश्वास आहे की प्रत्येकजण समान आहे आणि त्यांना समान वागणूक दिली पाहिजे. जातिव्यवस्था न बदलता स्त्रिया आणि खालच्या जातींनी सामील होण्यासाठी आणि स्वतःचा आध्यात्मिक विकास करण्यासाठी या संप्रदायात स्वागत आहे.या लेखात पाहू वारकरी संप्रदायाचा पाय कोणी घातला?
वारकरी संप्रदायाचा पाय कोणी घातला?
बहिणाबाईंनी त्यांच्या अभंगामध्ये वर्णन केलेले कि ज्ञानेश्वरांनी वारकरी संप्रदायाचा पाया घातला. नामदेवांनी तो वाढवला. एकनाथांनी भागवतधर्मला आधार दिला आणि तुकाराम महाराज हे कळस ठरले. म्हणून तर वारकरी संप्रदायाच्या घोष वाक्यात ज्ञानबा तुकाराम हे बऱ्याचवेळा बोलले जाते. याचाच अर्थ असा कि संत ज्ञानेश्वर यांनी पाय रचला आणि संत तुकाराम महाराज कळस झाले. त्यांनी हा संप्रदाय पुढे नेण्यासाठी अजून मदत केली.
वारकरी संप्रदायाची माहिती:
वारकरी दैनंदिन जीवनातील त्यांच्या जबाबदाऱ्या सांभाळून त्यांच्या श्रद्धांवर भक्ती करण्यावर भर देतात. वारकरी गटाला खरोखर विठ्ठलभक्ती आवडते, परंतु त्यांना राम, कृष्ण, दत्त, विष्णू आणि शिव यांसारखे इतर देव देखील आवडतात. वारकरी संप्रदाय ही एक शिकवण आहे. जी इतरांप्रती दयाळू राहण्याच्या आणि देवाला समर्पित असण्याच्या महत्त्वावर जोर देते. यासाठी लोकांना उपवास किंवा खूप कष्ट करण्याची आवश्यकता नाही. वारकरी संत नेहमी लोकांना मदत करण्यावर आणि त्यांच्यात जनजागृती करण्यावर भर देत असत. त्यांचा असा विश्वास होता की एक चांगला माणूस होण्यासाठी आणि देवाची सेवा करण्यासाठी तुम्हाला तुमचे जीवन मागे सोडण्याची गरज नाही. त्याऐवजी, त्यांनी लोकांना त्यांच्या दैनंदिन जीवनात देवाप्रती दयाळू आणि समर्पित राहण्यास प्रोत्साहित केले, नामकिर्तनासारख्या साध्या पद्धती वापरून. वारकरी संप्रदाय लोकांना आणि समाजाला मदत करणाऱ्या चांगल्या गोष्टी करण्यावर विश्वास ठेवतो. त्यांचा असा विश्वास आहे की असे केल्याने ते व्यावहारिकता आणि अध्यात्म एकत्र आणू शकतात.
या पंथात अनेक संत होते जे कुटुंबांसह नियमित लोक होते. त्यांनी स्वतःकडे लक्ष वेधले नाही आणि इतरांसोबत वेळ घालवला. या गटाने स्त्रिया आणि खालच्या सामाजिक स्थितीतील लोकांना कठोर परिश्रम करण्यास आणि विश्वास ठेवण्यास प्रोत्साहित करून अडथळे दूर करण्यास मदत केली. वारकरी गटाने संस्कृतऐवजी मराठी भाषा वापरल्याचा अभिमान बाळगला. त्यांनी मराठीत महत्त्वाची पुस्तके लिहिली, जी वाचायला आणि समजायला सोपी होती. यातील काही पुस्तके वारकरी समूहासाठी अत्यंत महत्त्वाची मानली जातात. या संप्रदायातील लेखकांनी स्वतःचे विचार गाणी आणि कविता या मार्फत सांगितले.
नामदेव हे वारकरी संप्रदाय नावाच्या गटात लोकांना अध्यात्मवाद शिकवणारे उपदेशक होते. जेव्हा ते एकत्र मंत्रोच्चार आणि गायन करत असत, तेव्हा नामदेव कधीकधी भान गमावून वाळवंटात नाचत असत. एकनाथ, तुकाराम आणि ज्ञानेश्वर यांसारख्या इतर प्रसिद्ध वारकरी संतांनी देखील लोकांना समजण्यास आणि आनंद घेण्यास सोपे असलेल्या शिकवणी लिहिल्या. यामुळे त्यांची शिकवण लोकप्रिय झाली आणि इतर अनेकांना उपदेशक आणि गायक बनण्याची प्रेरणा मिळाली. जनाबाई आणि कुणबी सारखे जे लोक ब्राह्मण नव्हते ते देखील आत्मविश्‍वासाने आध्यात्मिक शिकवणी देऊ लागले.
वारकरी संप्रदायाचा एक भाग होण्यासाठी लोक तुळशीच्या लाकडापासून मणी बनवलेली माळ मोठ्या वारकऱ्याकडे आणायचे. ते तुकाराम, ज्ञानेश्वर किंवा नामदेव यांच्या ग्रंथावर ठेवायचे आणि नंतर तो त्या व्यक्तीच्या गळ्यात घालायचा, त्यांना समूहाचा भाग बनवायचा. तेच ते माळकरी. हि तुळशीच्या लाकडापासून बनवलेली माळ एक जपाचे साधन म्हणून वापरण्यात येते. यात १०८ मणी असतात.
कोळसा, बकुल, दवणा, मरवा, चंदन, नागरमोथ्या, बकुल, दवणा, मरवा या सगळ्यांच्या पावडरींपासून काळा बुक्का तयार करतात. तर देवदार, लवंग, वेलची, कापूर, चंदन, दवणा, नाचणी, इत्यादी वस्तुंपासून पांढरा बुक्का तयार केला जातो. गोपीचंदन ही अशी गोष्ट आहे जी त्वचेचे सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण करण्यास मदत करते. जे लोक वारकरी पूजेचे पालन करतात ते त्यांच्या त्वचेवर विशिष्ट प्रकारे ठसे बनवतात. जसे कि कपाळी टिळा लावणे. वारकरी संप्रदाय हा लोकांचा एक समूह आहे जो श्रीविठ्ठल नावाच्या देवाची पूजा करतो, ज्याला श्री कृष्ण असेही म्हणतात. ते पताका नावाचे चिन्ह वापरतात, जे जाड कापडाने बनवलेले आणि गेरूच्या रंगाने बनवलेले एक विशेष आकार आहे. वारीमध्ये विठ्ठलाच्या नामाचा गजर होतो. तसेच ज्ञानेश्वर, तुकाराम यांचा देखील जयघोष केला जातो.